๙๑. ลิตตชาดก ว่าด้วยลูกสกาอาบยาพิษ

พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร ทรงปรารภการบริโภคปัจจัยที่มิได้พิจารณา ตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้

ได้ยินมาว่า ในกาลนั้น พวกภิกษุเมื่อได้ปัจจัย มีจีวรเป็นต้น โดยมากไม่พิจารณา แล้วจึงบริโภค ภิกษุเหล่านั้นผู้ไม่พิจารณาปัจจัย ๔ แล้วบริโภค โดยมากจะไม่พ้นจากนรกและกำเนิดสัตว์เดียรัจฉาน พระศาสดาทรงทราบเหตุนั้น ตรัสธรรมกถาแก่ภิกษุทั้งหลาย โดยปริยายเป็นอันมาก ตรัสถึงโทษในการไม่พิจารณาปัจจัย แล้วใช้สอย ตรัสว่า “ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ธรรมดาภิกษุได้รับปัจจัย ๔ แล้วไม่พิจารณาก่อนที่จะบริโภคนั้นไม่ควรเลย เพราะฉะนั้น นับแต่นี้ พวกเธอต้องพิจารณาแล้วจึงค่อยบริโภค” เมื่อทรงแสดงวิธีพิจารณา ทรงวางแบบแผนไว้ โดยนัยมีอาทิว่า “ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย อนึ่งภิกษุในธรรมวินัยนี้ พิจารณาโดยแยบคายแล้ว จึงใช้สอยจีวร ฯลฯ เพื่อต้องการปกปิดอวัยวะที่น่าละอาย” แล้วตรัสว่า “ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย การพิจารณาปัจจัย ๔ อย่างนี้ แล้วบริโภค ย่อมสมควร ขึ้นชื่อว่าการไม่พิจารณาแล้วบริโภค เป็นเช่นกับบริโภคยาพิษที่ร้ายแรงยิ่งใหญ่ ด้วยว่าคนในครั้งก่อนไม่พิจารณา ไม่รู้โทษ บริโภคยาพิษ ผลที่สุดต้องเสวยทุกข์ ใหญ่หลวง” ดังนี้แล้วทรงนำเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้ :

ในอดีตกาล ครั้งพระเจ้าพรหมทัตเสวยราชสมบัติอยู่ในกรุงพาราณสี พระโพธิสัตว์เกิดในตระกูลมีโภคะมากตระกูลหนึ่ง เจริญวัยแล้วเป็นนักเลงสกา ครั้นเวลาต่อมามีนักเลงสกาโกงอีกคนหนึ่ง เล่นกับพระโพธิสัตว์ เมื่อตนเป็นฝ่ายชนะก็ไม่ทำลายสนามเล่น แต่ในเวลาแพ้ ก็เอาลูกสกาใส่เสียในปาก กล่าวว่า ลูกสกาหายเสียแล้ว พาลเลิกหลีกไป

พระโพธิสัตว์ทราบเหตุของเขา คิดว่า ช่างเถิด เราจักหาอุบายแก้เผ็ดในเรื่องนี้ ดังนี้แล้วรวบเอาลูกสกาไป ย้อมด้วยยาพิษอย่างแรงในเรือนของตน แล้วตากให้แห้ง บ่อย ๆ ครั้ง แล้วนำเอาลูกสกาเหล่านั้นไปสู่สำนักของเขา กล่าวว่า “มาเถิดเพื่อน เราเล่นสกากันเถิด” เขารับคำว่า “ดีละเพื่อน” จัดแจงสนามเล่น เล่นกับพระโพธิสัตว์เรื่อยไป พอเวลาตนแพ้ ก็เอาลูกสกาลูกหนึ่งใส่ปากเสีย ครั้นพระโพธิสัตว์เห็นเขาทำอย่างนั้นจึงกล่าวคาถานี้ ความว่า

"บุรุษกลืนลูกสกาอันเคลือบด้วยยาพิษ

อย่างแรง ยังไม่รู้ตัว ดูก่อนเจ้าคนร้าย เจ้านักเลงชั่ว

จงกลืนเถิด จงกลืนกินเข้าไปเถิด ภายหลัง

ผลร้ายจักมีแก่เจ้า" ดังนี้.

ขณะเมื่อพระโพธิสัตว์กำลังพูดอยู่นั่นแหละ เขาสลบไป แล้วด้วยกำลังของยาพิษ นัยน์ตากลับ คอตก ล้มฟาดลง พระโพธิสัตว์คิดว่า ควรจะให้ชีวิตเป็นทานแม้แก่เขา จึงให้ยาสำรอกที่ปรุงด้วยโอสถ จนสำรอกออกมา และให้กินเนยใส น้ำอ้อย น้ำผึ้ง และน้ำตาลกรวด เป็นต้น ทำให้หายโรค แล้วสั่งสอนว่า อย่าได้กระทำกรรมเห็นปานนี้อีก ดังนี้แล้วกระทำบุญมีทานเป็นต้น ไปตามยถากรรม.

พระศาสดาทรงนำพระธรรมเทศนานี้มาแล้วตรัสว่า “ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ขึ้นชื่อว่าการไม่พิจารณาแล้วบริโภค ย่อมเป็นเช่นกับการบริโภคยาพิษอันตนเคยกระทำไว้” แล้วทรง ประชุมชาดกว่า

นักเลงผู้เป็นบัณฑิตในกาลนั้น ได้มาเป็นเราตถาคต

ส่วนนักเลงโกง ไม่กล่าวถึงในเรื่องนี้ ฉะนี้แล.

จบ ลิตตชาดก