๑๓. กัณฑินชาดก ว่าด้วยผู้ตกอยู่ในอำนาจหญิง

พระศาสดาเมื่อประทับอยู่ในพระเชตวันมหาวิหาร ทรงปรารภการประเล้าประโลมของภรรยาเก่า จึงตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้.

การประเล้าประโลมนั้นจักมีแจ้งใน อินทรียชาดก อัฏฐกนิบาต ก็พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสพระดำรัสนี้กะภิกษุนั้นว่า

“ดูก่อนภิกษุ แม้ในกาลก่อน เธออาศัยมาตุคามนี้ ถึงความสิ้นชีวิต ร้องเรียกอยู่ที่พื้นถ่านเพลิงอันปราศจากเปลว”

ภิกษุทั้งหลายทูลอ้อนวอนพระผู้มีพระภาคเจ้า เพื่อทรงประกาศเรื่องนั้น ให้แจ่มแจ้ง พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ทรงนำอดีตนิทานมาว่าดังนี้

ในอดีตกาล เมื่อพระเจ้ามคธครองราชสมบัติอยู่ในพระนครราชคฤห์ แคว้นมคธ ในสมัยข้าวกล้าของชนชาวมคธมีอยู่เต็มท้องทุ่ง พวกเนื้อทั้งหลายมีอันตรายมาก เนื่องจากพวกมนุษย์ไล่ฆ่าพวกเนื้อที่มากินข้าวกล้า เนื้อบ้านเหล่านั้นจึงเข้าไปยังป่าเนินเขา เนื้อภูเขาที่อยู่ในป่าตัวหนึ่ง ทำความสนิทสนมกับลูกเนื้อบ้านตัวเมียตัวหนึ่ง ในเวลาที่พวกเนื้อบ้านเหล่านั้นลงจากเชิงเขา กลับมายังชายแดนบ้านอีก เนื้อป่านั้นก็ได้ลงมากับเนื้อบ้านเหล่านั้นนั่นแหละ เพราะมีจิตปฏิพัทธ์ในลูกเนื้อบ้านตัวเมียนั้น

ลำดับนั้น ลูกเนื้อตัวเมียนั้นจึงกล่าวกะเนื้อภูเขานั้นว่า

“ข้าแต่เจ้า ท่านแลเป็นเนื้อภูเขาที่เขลา ก็ธรรมดาชายแดนของบ้าน น่าระแวง มีภัยเฉพาะหน้า ท่านอย่าลงมากับพวกเราเลย”

เนื้อภูเขานั้นไม่กลับเพราะมีจิตปฏิพัทธ์ต่อลูกเนื้อตัวเมียนั้น ได้มากับลูกเนื้อตัวเมียนั้น นั่นแหละ ชนชาวมคธรู้ว่า บัดนี้ เป็นเวลาที่พวกเนื้อลงจากเนินเขา จึงยืนซุ่มในซุ้มอันมิดชิดใกล้หนทางเพื่อยิงเนื้อเหล่านั้นด้วยธนู

ในหนทางที่เนื้อทั้งสองแม้นั้นเดินมา มีพรานคนหนึ่งยืนอยู่ในซุ้มอันมิดชิด ลูกเนื้อตัวเมียได้กลิ่นมนุษย์ จึงคิดว่า จักมีพรานคนหนึ่งยืนอยู่ จึงทำเนื้อเขลาตัวนั้นให้อยู่ข้างหน้า ส่วนตนเองอยู่ข้างหลัง นายพรานได้ยิงเนื้อป่าตัวนั้นล้มลงตายตรงนั้นนั่นเอง ด้วยการยิงด้วยลูกศรครั้งเดียวเท่านั้น ลูกเนื้อตัวเมียเมื่อรู้ว่าเนื้อป่านั้นถูกยิง จึงโดดหนีไปโดยเร็ว นายพรานออกจากซุ้มชำแหละเนื้อก่อไฟ ปิ้งเนื้ออร่อย บนถ่านไฟอันปราศจากเปลว เคี้ยวกินแล้วดื่มน้ำ หาบเนื้อที่เหลือไปด้วยไม้คานไปยังเรือนตน

ในกาลนั้น พระโพธิสัตว์บังเกิดเป็นเทวดาอยู่ในป่าชัฏแห่งนั้น พระโพธิสัตว์นั้นเห็นเหตุการณ์นั้น จึงคิดว่า เนื้อโง่ตัวนี้ตายเพราะอาศัยมารดา เพราะอาศัยบิดาก็หาไม่ ที่แท้ตายเพราะอาศัยกาม จริงอยู่ เพราะกามเป็นเหตุ สัตว์ทั้งหลายจึงถึงทุกข์นานัปการ แล้วแสดงเรื่องสำหรับติเตียน ๓ ประการ ด้วยคาถา ๑ คาถา เมื่อเทวดาทั้งหลายในป่าให้สาธุการแล้วบูชา ด้วยของหอมและดอกไม้ เป็นต้น เมื่อจะยังไพรสณฑ์นั้นให้บันลือขึ้นด้วยเสียงอันไพเราะ จึงแสดงธรรมนี้ว่า

เราติเตียนบุรุษผู้มีลูกศรเป็นอาวุธ ผู้ยิงไปเต็มกำลัง

เราติเตียนชนบทที่มีหญิงเป็นผู้นำ

อนึ่ง สัตว์เหล่าใดตกอยู่ในอำนาจของหญิงทั้งหลาย

สัตว์เหล่านั้น บัณฑิตก็ติเตียนแล้วเหมือนกัน.

พระศาสดาครั้นทรงนำพระธรรมเทศนานี้มาแล้ว จึงทรงประกาศ สัจจะทั้งหลาย ในเวลาจบสัจจะ ภิกษุผู้กระสันจะสึก ตั้งอยู่ในโสดาปัตติผล แล้วทรงประชุมชาดก

เนื้อภูเขาใน ครั้งนั้น ได้เป็น ภิกษุผู้กระสันจะสึก ในบัดนี้

ลูกเนื้อตัวเมียในครั้งนั้น ได้เป็น ภรรยาเก่า ในบัดนี้

ส่วนเทวดาผู้เห็นโทษในกามทั้งหลาย ในครั้งนั้น ได้เป็น เรา แล.